Historia Cechu

Początki organizacji cechowych sięgają XIII wieku, kiedy to Europa Zachodnia, a także niektóre obszary środkowej części naszego kontynentu zaczęły się szybko rozwijać i następował widoczny rozwój gospodarczy. Upowszechnienie się gospodarki towarowo-pieniężnej, wzrost produkcji towarowej i postęp w rolnictwie, a także dynamiczny przyrost naturalny przyczyniły się do powstawania nowych miast.

Pierwsze wzmianki źródłowe mówiące o mieście Wrześni i rzemiośle pochodzą z 1256 roku. Zapiski kronikarskie dotyczą braci Różyców, wprawdzie wywodzili się z ziemian, jednak losy ich splotły się z rzemiosłem. Zajmowali się snycerstwem (rzeźba w drewnie). Rękodzieło braci Różyców tzn. "skrzynia" zachowała się do dziś, możemy ją oglądać i podziwiać w kościele kolegiackim w Środzie Wielkopolskiej.

Piętnasty wiek na naszej ziemi określa się jako złoty okres rozwoju rzemiosła i organizacji cechowej. W samej Wrześni wedle spisu z 1580 roku działa na naszych terenach 17 szewców, 10 krawców, 7 bednarzy, 15 piekarek, 7 rzeźników, 6 stolarzy, 6 kuśnierzy, 5 kowali, 4 czapników, 2 kołodziejów, 1 powroźnik i 16 komornic. Wiek XVII i lata późniejsze znamionuje uregulowanie prawnej działalności cechów rzemieślniczych.

W 1622 nadano statut Cechowi Bednarzy, a w 1662 Cechowi Mieszanemu, do którego należeli kowale, miecznicy, rymarze, kotlarze, ślusarze, powrożnicy, kołodzieje i siodlarze. Ponadto w XVI wieku był jeden młyn wodny (na Zawodziu). Każdy rzemieślnik miał obowiązek należeć do bractwa cechowego. Cechy czuwały nad warunkami pracy, zaopatrzeniem warsztatów w surowce, ustalaniem cen, kontrolowały jakość rzemieślniczych wyrobów. Wyroby złej jakości konfiskowano i publicznie palono.

W 1603 roku katastrofalne w skutkach dla miasta i okolic okazało się gradobicie. Także epidemie chorób zakaźnych, takich jak tyfus czy cholera zbierały obfite żniwo. Epidemie cholery nawiedziły Wrześnię w 1600 roku i 3 lata później. Znacznie gorsze i bardziej niszczycielskie w skutkach okazały się wojny przetaczające się regularnie przez polskie ziemie. Rozwój regionu został nagle przerwany najazdem szwedzkim w 1665 roku, który obrócił w zgliszcza ludzkie osady i doprowadził do bezprecedensowej katastrofy demograficznej na tych terenach.

Po "szwedzkim potopie" Września uległa tak znacznym zniszczeniom, że niezbędne było odnowienie przywileju dla miasta w 1671 roku 27 czerwca 1792 roku przybyli młynarze ze Wschowy do Wrześni, by tutaj stworzyć nową komórkę organizacji cechowej. Udali się do ówczesnego dziedzica Wrześni i prosili go o pozwolenie utworzenia cechu młynarzy. Dziedzic wyraził zgodę i z tego to cechu wziął początek cech piekarzy. Do cechu młynarzy byli przyjmowani piekarze jako współbracia pracujący dla dobra ludzi na wspólnym surowcu, jakim jest mąka.

Około roku 1880 zwiększa się ilość piekarzy Cech przybiera nazwę: Cech Młynarzy, Piekarzy i Piernikarzy. Życie cechowe było bardzo ożywione. Szczególnie uroczyście obchodzono dzień patrona św. Marcina. Uroczystości były obchodzone w dniu 11 listopada i trwały niekiedy aż 8 dni. Był związany z tym cały ceremoniał uroczystości, w którym brała udział starszyzna cechowa, czeladnicy i młodzi adepci rzemiosła (dzisiejsi uczniowie). Cechy były kuźnią wychowania obywatelskiego i patriotycznego. Bogate dzieje rzemieślniczego trudu i pracy dla regionu doprowadziło w roku 1886 do utworzenia Rzemieślniczej Szkoły Dokształcającej.

W tym czasie, u schyłku XIX stulecia, rzemieślnicy, w których rękach znajdowała się praktycznie cała wrzesińska wytwórczość, stanowili patriotyczną i zorganizowaną siłę, która w przeszłości z powodzeniem zdała historyczny egzamin. Najliczniejszym w tym czasie był cech szewski - 103 mistrzów i 110 czeladników. Pracowało 71 krawców, 53 rzeźników, 29 stolarzy, 24 kowali, 22 młynarzy, 21 piekarzy 12 garncarzy, 11 cieśli, 10 bednarzy, 10 murarzy. Byli również przedstawiciele innych zawodów, takich jak: czapnicy, szklarze, powroźnicy, blacharze tapicerzy, garbarze, fryzjerzy, kuśnierze i kołodzieje. Cechy były kuźnią wychowania obywatelskiego i patriotycznego. W okresie powstań od 1831 do 1863 roku na ziemi wrzesińskiej koncentrują się niektóre grupy powstańcze. Wiosna Ludów upamiętniła się tutaj zwycięskimi bitwami kosynierów wielkopolskich pod Miłosławiem i Sokołowem. Wśród powstańców było bardzo wielu rzemieślników.

Strajk szkolny dzieci wrzesińskich w obronie mowy polskiej był najlepszym przykładem wychowawczej roli miejscowych cechów. Najbardziej dobitnym przykładem są fakty: na 53 ukaranych przez pruskich nauczycieli - germanizatorów dzieci, aż 26 pochodziło z rodzin rzemieślniczych. To właśnie córka wrzsińskiego piekarza, Bronisława Śmidowiczówna zasłynęła jako to polskie dziecko, które z odrazą - przez fartuszek - przyjęło z rąk pruskiego nauczyciela niemiecki katechizm. Lata I wojny światowej to lata trudów i wyrzeczeń związanych z pogłębiającymi się trudnościami w zaopatrzeniu w materiały niezbędne do produkcji bądź do wykonywania usług przez wrzesińskie rzemiosło. Wielką tragedią było dla wielu rzemieślniczych rodzin powoływanie do pruskiej, wrogiej armii ojców rodzin i synów. 27 grudnia 1918 roku wybuchło w Poznaniu powstanie , a już następnego dnia wrzesińscy powstańcy ze Straży Bezpieczeństwa rozbroili niemiecki garnizon - wyzwalając Witkowo, walcząc pod Zdziechową i Szubinem. Na liście blisko 60 poległych wrześnian w działaniach jedynego zwycięskiego powstania wielkopolskiego w latach 1918\1919, znajduje się niemało nazwisk wrzesińskich mistrzów, czeladników i uczniów.

W latach tworzenia niepodległego państwa polskiego w okresie walk o wschodnie ziemie, na apel hr. Stanisława Mycielskiego 12 lipca 1920 roku zgłosiło się ochotniczo do Legii Wrzesińskiej przeszło stu ochotników. Wśród ochotników liczną grupę stanowili miejscowi rzemieślnicy ich pracownicy i uczniowie. Gospodarka wrzesińska w okresie międzywojennym oparta była przede wszystkim na małych i średnich wielkości zakładach rzemieślniczych. Zgodnie z danymi spisu powszechnego przeprowadzonego w 1931 roku, na naszych terenach jest 78 warsztatów kowalskich, 197 zakładów krawieckich, 136 szewskich, 36 młynów, 48 piekarni, 79 warsztatów rzeźnickich. Września liczyła ogółem 8.172 mieszkańców, a samodzielną działalność przemysłową prowadziło 1030 osób, z czego sześciu to przemysłowcy, a 1024 to rzemieślnicy. Odnotowano 47 różnych specjalności: 12 branży metalowo-mechanicznej, 6 drzewnej, 10 budowlanej, 5 włókienniczej, 4 spożywczej, 3 skórzanej, 6 różnych innych branż. Wszystkie cechy rzemieślnicze, których liczba wahała się od 9 do 10, mieściły się we Wrześni, tylko dwa znajdowały się w Miłosławiu i jeden w Strzałkowie.

Od 1924 roku wszystkie Cechy branżowe zrzeszone były w Wydziale Cechowym we Wrzesni. Działalność Cechów w pierwszym rzędzie zakładała dbałość o swoich członków polegającą na zabezpieczeniu ich interesów i pomoc socjalną. Cechy ustalały cenniki na wyroby i usługi, strzegły wielowiekowych zasad etyki zawodowej. Zdarzały się sytuacje, kiedy nasi rzemieślnicy w swoich działaniach wykraczali poza granice miasta. Przykładem niech będzie sprawa, kiedu w 1926 roku z inicjatywy starszego cechu piekarskiego , Antoniego Zamysłowskiego, do Wielkopolskiej Izby Skarbowej wysłano protest w związku z nadmiernymi obciążeniami podatkowymi. Po długich przewodach sądowych, Najwyższy Trybunał Administracyjny przyznał rację Starszemu Cechu we Wrześni. W roku 1924 ustanowiono Radę Nadzorczą Publicznej Szkoły Dokształcającej. W skład rady wchodzili: burmistrz Sołtysiak, rektor szkoły Gawęcki, mistrz stolarski Leon Kaliszewski oraz wszyscy cechmistrzowie.

W roku 1937 odbyła się trzydniowa wystawa prac uczniów i absolwentów szkoły. Szkoła liczyła wówczas 4 klasy, a w nich 154 uczniów. Tragiczne dni września 1939 roku jak i cały okres okupacji hitlerowskiej był bardzo bolesny dla wszystkich. Wielu rzemieślników zostało aresztowanych, wielu zamordowanych w lasku Dębina, w poznańskim Forcie VII , czy w obozie koncentracyjnym w Żabikowie. Wysiedlano do Generalnej Guberni często całe rodziny rzemieślnicze, a majątek konfiskowano. Okupant rozwiązał wszystkie istniejące przed wojną Cechy, a majątek i cenne pamiątki zostały zniszczone bądź wywiezione. W pierwszych miesiącach i latach po wojnie wznawiają działalność cechy. Jako pierwszy Cech Szewców, później Cech Krawców, Piekarzy, Fryzjerów i Perukarzy, Kołodziejów, Stolarzy, Kowalsko-Ślusarski i na końcu wznowił działalność Cech Budowlano-Murarski. W tym trudnym czasie właściciele warsztatów i punktów usługowych mieli utrudniony dostęp do surowców i materiałów umożliwiających produkcję. Samowola władz komunistycznych dawała się wszystkim we znaki. 13 września 1945 przedstawiciele wrzesińskich cechów utworzyli Powiatowy Związek Cechów, którego prezesem został Antoni Zamysłowski, prowadząc działalność w wynajętym lokalu przy ul. Poznańskiej (obecnej Jana Pawła II).

26 lutego 1947 roku powstała Pomocnicza Spółdzielnia Członków Powiatowego Związku Cechów, która miała zaopatrywać zakłady w potrzebne surowce i materiały. Władze komunistyczne działalność spółdzielni już po roku rozwiązali. Powiatowy Związek Cechów skupiał 10 cechów, zrzeszając 365 rzemieślników. Były to lata ciężkiej próby, wzmogły się represyjne kontrole i systematycznie utrudniano dostęp do już reglamentowanych surowców i materiałów. W wyniku takich działań ówczesnych władz wydatnie zmniejszyła się liczba zakładów. W roku 1950 liczba zakładów wynosiła 400, a w 1952 - 212. Po licznych reorganizacjach powrócono do idei jednolitej organizacji cechowej. 30 czerwca 1953 roku powstał do dziś istniejący Cech Rzemiosł Różnych we Wrześni. W skład pierwszego Zarządu weszli: Starszy Cechu - Klemens Lipiński (złotnik-zegarmistrz), podstasrszy - Wacław Zieliński (stolarz), sekretarz - Marian Jeske (szewc), skarbnik - Florian Trzciński (kowal), członkowie Zarządu - Andrzej Kowalczyk (krawiec), Lucyna Marciniak (czapnik) i Aleksander Matuszewski. Troska pracy Zarządu była jak najsprawniejsza organizacja życia, stworzenie dogodnych warunków pracy warsztatów, czynne włączenie się w nurt przemian społecznych dokonujących się w naszym kraju oraz włączenie rzemiosła do wszelkich akcji społecznych. Był to okres dużej aktywności, ponieważ władze ówczesne PRL były bardzo czujne, dlatego nie zaniedbywano współpracy z władzami terenowymi i politycznymi. Dbano, aby przedstawiciele rzemiosła znaleźli się w radach narodowych.

W latach 1956 - 1977 Starszym Cechu był Wacław Zieliński stolarz z Wrześni, a Podstarszym Cechu Bolesław Hyżorek, który przewodniczył wrzesińskiemu rzemiosłu jako Starszy Cechu w latach 1977 - 1985. Biuro Cechu na przełomie lat 1953 - 1973 znajdowało się w bardzo ciasnych lokalach i nie mogło prawidłowo spełniać swojego zadania. W roku 1964 wśród Zarządu zrodziła się myśl pobudowania własnego dachu nad głową. Po licznych dyskusjach z ówczesnymi władzami, ostatecznie zakupiono nieruchomość od p. Domiceli Kozłowicz, przy ul. Kościelnej nr 5. Głównym Projektantem domu został wrześnianin inż. arch. Andrzej Chudziak, obecnie mieszkający w Gdyni. Inspektorem nadzoru obecnie już nieżyjący Marian Jaśniewicz. Dzięki przychylności władz w czerwcu 1970 roku podpisano umowę z Przedsiębiorstwem Remontowo-Budowlanym i 24 października tego samego roku wmurowano kamień węgielny. Skrupulatnie gromadzono fundusze, Zarząd podjął inicjatywę zbiórki dobrowolnych wpłat na budowę. Uzyskano wpłaty na budowę z Związku Izb Rzemieślniczych w Warszawie, Izby Rzemieślniczej w Poznaniu, z Rzemieślniczej Spółdzielni we Wrześni. Po trzech latach ciężkiej wspólnej pracy, w dniu 1 grudnia 1973 roku dokonano uroczystego otwarcia Domu Rzemiosła we Wrześni. Cech zrzeszał wówczas 459 członków. Dużą rolę odegrała Irena Więckowska - kierownik biura w latach 1966 - 1972. Dom Rzemiosła stał się miejscem spotkań rzemieślników, szkoleń i okolicznościowych uroczystości.

W latach 70-tych główna bolączką było brak zaopatrzenia w surowce, maszyny i urządzenia potrzebne do wykonywania wyrobów i usług. Pomimo tych trudności rzemiosło rozwija się, przybywa zakładów, już w 1985 roku Cech zrzesza 685 członków. Obok działalności statutowej rozwija się również działalność szkoleniowa, kulturalna. Mistrzowie pogłębiają swoją wiedzę na kursach pedagogicznych, energetycznych czy BHP. Zostało zorganizowanych 15 wystaw, na których uczniowie zawodów rzemieślniczych prezentowali swoje osiągnięcia. Pod kierownictwem Ryszarda Raczyńskiego powstają zespoły instrumentalne, które rozsławiają Cech na przeglądach wojewódzkich. Zawiązuje się kółko recytatorskie. W 1982 roku zostaje reaktywowany z inicjatywy również Ryszarda Raczynskiego Towarzystwo Śpiewacze "Lutnia" - chór żeński 32-osobowy, którego dyrygentem przez 5 kolejnych lat była Domicela Cierpiszewska. Za całokształt osiągnięć w latach 1983-1985, Izba Rzemieślnicza w Poznaniu przyznaje 2 kandelabry, które uświetniają do dziś uroczystości cechowe.

Od 29 czerwca 1985 do 19 marca 2001 roku Starszym Cechu był Mirosław Zietęk, a kierownikiem biura w latach 1993-1995 była Zofia Podolak pracująca w Cechu od 1958 roku. W 1988 roku został przeprowadzony gruntowny remont w budynku, zostały wymieniane wszystkie okna w budynku. 15 grudnia 1989 roku gościł w Domu Rzemiosła prof. Stefan Stuligrosz - jeden z najwybitniejszych twórców naszej kultury i wybitny wielkopolanin. Ustawa o rzemiośle z 22-go marca 1989 roku wprowadziła dobrowolną przynależność zakładów rzemieślniczych do organizacji samorządu rzemiosła. Zgodnie z powyższą Ustawą rzemieślnik uzyskuje status rzemieślnika cechowego, jeżeli zgłosi deklarację o przyjęcie i zostanie przyjęty do organizacji. Taką deklarację w 1989 roku złożyło 818 członków Cechu.

Następne lata to okres wykluczeń z organizacji macierzystej. Zarząd boryka się z zgromadzeniem funduszy na utrzymanie biura i Domu Rzemiosła, zanika działalność kulturalna. W 1992 roku Cech zrzesza już tylko 400 zakładów. W Cechach pielęgnujących tradycje rzemieślnicze pozostali ci, którzy wspólnie chcą walczyć o lepszą przyszłość. Po opuszczeniu koszar przez wojska radzieckie, nadarzyła się okazja, aby młodzież rzemieślnicza ucząca się praktycznej nauki zawodu w zakładach rzemieślniczych, też miała swoją szkołę - Szkołę Rzemieślniczą. Przy dużym zaangażowaniu Zarządu szczególnie Starszego Cechu Mirosława Ziętka, kierownika biura Zofii Podolak i pierwszego dyrektora szkoły Zdzisława Kasprzyka, budynki koszarowe zostały przeznaczone na Rzemieślniczą Szkołę Zawodową. Społecznej pracy i niemałym środkom, będącym wkładem całego wrzesińskiego rzemiosła pozwoliło, aby w dwa miesiące po wyjściu wojsk radzieckich , budynek koszarowy mógł służyć naszej młodzieży.

Już 1 września 1992 roku, uczniowie klas pierwszych rozpoczęli naukę w nowej szkole. Uroczyste otwarcie obecnej Zasadniczej Szkoły Zawodowej nr 2 - Szkoły Rzemieślniczej, odbyło się 1.09.1993 roku. W 1999 roku rzemieślnicy ufundowali sztandar szkoły. W trudnym okresie przemian powoli stabilizuje się działalność rzemiosła i organizacji. W święto Trzech Króli od 1997 roku Seniorzy są zapraszani na spotkania opłatkowe z aktywem rzemiosła. Wznowione zostaly rownież noworoczne bale karnawałowe dla dzieci. 11 czerwca 2003 roku rzemiosło wrzesińskie uroczyście obchodziło jubileusz 50-lecia istnienia Cechu Rzemiosł Rożnych. Wielu rzemieślnikom wręczone zostały odznaczenia nadane przez Związek Rzemiosła Polskiego w Warszawie oraz Wielkopolską Izbę Rzemieślniczą w Poznaniu.

Stan zakładów na dzień 31 grudnia 2009 roku wynosi 238.